Ключові слова
Як цитувати
Анотація
У статті запропоновано спосіб розмежування та типології просторових ландшафтних одиниць для цілей оптимізації розміщення об’єктів туристичної інфраструктури у гірських районах з високими темпами туристичного освоєння ландшафтного простору. Pозмежування просторових одиниць здійснено на основі виділення річкових басейнів різного порядку («басейновий» підхід). Розмежування та типологія були опрацьовані та апробовані на прикладі одного із карпатських регіонів Польщі - Сілезьких Бескидів. В межах досліджуваної території виділено три головні річкові басейни (річок Вісла, Ольза і Бренниця), а у їх межах - 74 просторові одиниці нижчих рангів. При виділенні одиниць нижчого рангу враховувались форма водозбірного басейну, лісистість та особливості заселення території (характер та розміщення населених пунктів). Ці характеристики були покладені в основу типології просторових одиниць. Проведені в Сілезьких Бескидах дослідження показують зв’язок між фізіономічними типами долин (за формою, рослинним покриттям і розташуванням поселень) та розміщенням об’єктів туристичної інфраструктури. У найбільшій мірі розміщення туристичних елементів пов’язане з розподілом населених пунктів, у той же час лісистість, як виявилось, детермінує їх розташування у найменшій мірі. Описаний спосіб розмежування розчленованого гірського обшару на основі структури річкового басейну є доцільним, оскільки у гірських районах власне водозбори річок і потоків визначають розподіл та динаміку процесів, що детермінують його просторову структуру, Басейнова (потокова) структура гірських районів у вирішальній мірі підпорядковує матеріально-енергетичні обіги у їх межах, змушуючи людину пристосовувати свою господарську (у тому числі туристичну) діяльність до особливостей ландшафтного середовища. Представлена типологія ландшафтних (просторових) одиниць має регіональний характер, але принцип її застосування є універсальним. Тому цей спосіб диференціації території може бути апробований також у інших гірських системах.
Посилання
Andrejczuk W. Krajobraz a turystyka: aspekt konceptualny, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 2010, tom 14, s. 15–25.
Aspinall R., Pearson D. Integrated geographical assessment of environmental condition in water catchments: Linking landscape ecology, environmental modelling and GIS. Journal of Environmental Management, 2000, vol. 59, pp. 299-319.
Atik M., Altan T., Artar M. Land Use Changes in Relation to Coastal Tourism Developments in Turkish Mediterranean. Polish Journal of Environmental Studies, 2010, vol. 19, iss. 1, pp. 21-33.
Balon J. Unifikacja typów geokompleksów w skali kraju podstawą waloryzacji krajobrazu. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2007, tom 19, s. 25-33.
Balon J., Krąż P. Ocena jakości krajobrazu - dobór prawidłowych jednostek krajobrazowych. W: Identyfikacja i waloryzacja krajobrazów – wdrażanie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, GDOŚ, Warszawa, 2013, s. 58-63.
Balon J., Jodłowski M., Krąż, P. Mikroregiony fizycznogeograficzne Tatr Zachodnich, Prace Geograficzne, 2018, tom 91, nr. 2, s. 143-170.
Bertolo F. Catchment delineation and characterisation. Catchment Characterisation and Modelling. Euro Landscape Project. Space Applications Institute. Joint Research Centre Ispra (Va), Italy. 2000. Available from: <http://agrienv.jrc.it/publications/pdfs/CatchRev.pdf>. [10 May 2018].
Bogdanowski J., Łuczyńska-Bruzda M., Nowak Z., Architektura krajobrazu, PWN, Warszawa-Kraków, 1981.
Boori M. S., Voženílek V., Choudhary K. Land use/cover disturbance due to tourism in Jeseníky Mountain, Czech Republic: A remote sensing and GIS based approach. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 2015, vol. 18, iss. 1, pp. 17-26.
Brenner J., Jimenez J. A., Sardá R., Definition of Homogeneous Environmental Management Units for the Catalan Coast. Environmental Management, 2006, vol. 38, iss.6, pp. 993–1005 Available from: < https://doi.org/10.1007/s00267-005-0210-6>. [18 November 2019].
Burel F., Baudry J., Butet A., Clergeau Ph., Delettre Y., Coeur D., Dubs F., Morvan N., Paillat G., Petit S., Thenail C., Brune E., Lefeuvre J. Comparative biodiversity along a gradient of agricultural landscapes. Acta Oecologica, 1998, vol. 19, iss. 1, pp. 47-60.
Chmielewski T.J. Zmierzając ku ogólnej teorii systemów krajobrazowych. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2008, tom 21, s. 93-108.
Chmielewski T. J., Kułak A. Struktura fizjonomiczna krajobrazu. W: Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, 2013, s. 33–52.
Chmielewski T. J., Myga-Piątek U., Solon J. Typologia aktualnych krajobrazów Polski. Przegląd Geograficzny, 2015, tom 87, nr 3, s. 377-408.
Cohen E. The impact of tourism on the physical environment. Annals of Tourism Research, 1978, vol. 5, iss. 2, pp. 215-237.
Furgała-Selezniow G., Jankun-Woźnicka M., Kruk M., Omelan A. A.. Land Use and Land Cover Pattern as a Measure of Tourism Impact on a Lakeshore Zone. Land, 2021, 10(8), 787.
Gkoltsiou K., Terkenli T. S. An interdisciplinary analysis of tourist landscape structure. Tourismos: An international multidisciplinary journal of tourism, 2012, vol. 7, no 2, pp. 145-164.
Gogonea R.M, Baltălungă A., Nedelcu A., Daniela D. Tourism Pressure at the Regional Level in the Context of Sustainable Development in Romania. Sustainability, 2017, vol. 9, iss.5, pp. 698.
Gormsen E. The impact of tourism on coastal areas. GeoJournal, 1997, vol. 42, iss. 39, pp. 39-54. DOI 10.1023/A:1006840622450. [10 December 2018].
Gültekin P., Uzun O. Determination of Eco-tourism potential of Düzce Ugursuyu and Aksu Basins and Landscape Management. African Journal of Business Management, 2012, vol. 6, iss.9, pp. 3428-3437.
Gunn C.A. Landscape assessment for tourism. In: Proceedings of our national landscape: a conference on applied techniques for analysis and management of the visual resource. Berkely, 1979.
Haase G. Landschaftsokologische Detailuntersuchung und Naturraumliche Gliederung, Peterman Geogr., 1964, Mitt., 1–2.
Jansen-Verbeke M., McKercher B. Reflections on the Myth of Tourism Preserving “Traditional” Agricultural Landscapes. Journal of Resources and Ecology, 2013, vol. 4, no 3. DOI 10.5814/j.issn.1674-764x.2013.03.007. [10 December 2019].
Jedlinski D., Wu J. The modifiable areal unit problem and implications for landscape ecology. Landscape Ecology, 1996, vol. 11, iss. 3, pp. 129-140.
Kistowski M. Wybrane problemy metodologiczne i terminologiczne opracowań ekofizjograficznych. Problemy Ocen Środowiskowych, 2001, tom 3, nr. 14, s. 32-39.
Kistowski M., Śleszyński P. Presja turystyczna na tle walorów turystycznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 2010, tom 14, s. 36-51.
Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002.
Kowalska K. Próba syntetycznej oceny atrakcyjności turystycznej regionu na przykładzie Karelii Północnej (Finlandia). Turyzm, 2012, tom 22, nr. 1.
Krzymowska-Kostrowicka A. Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa, 1997.
Lach T., Dragan W., Parusel T. Presja turystyczna w Beskidzie Żywieckim w kontekście potrzeby zrównoważonego rozwoju obszarów górskich. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2014, tom 37, s. 165-168.
Lewandowski W. Problemy waloryzacji krajobrazu na potrzeby ekoturystyki. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2010, tom 27, s. 259-266.
Lipski Cz., Kostuch R., Ryczek M. Charakterystyka hydrologiczna górnej części zlewni Soły na tle warunków fizjograficznych, klimatu i użytkowania. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 2005, nr 2, s. 75–82.
Majchrowska A. Doświadczenia innych krajów w identyfikowaniu typów krajobrazowych. W: Identyfikacja i waloryzacja krajobrazów – wdrażanie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej. GDOŚ, 2013, s. 6-17.
Mao X., Meng J., Wang Q. Tourism and land transformation: A case study of the Li River Basin, Guilin, China. Journal of Mountain Science, 2014, vol. 11, iss. 6, pp 1606–1619.
Mapa hydrograficzna M-34-86-B, M-34-87-A, M-34-74-D, M-34-75-C, 2002, skala 1:50 000, Pryzmat, Częstochowa.
Mazurek M., Paluszkiewicz R., Piotrowska I. Walory turystyczne sieci dolinnej w dorzeczu Parsęty. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 2010, tom 14, s. 229-242.
Mika M. Turystyka a przemiany środowiska przyrodniczego Beskidu Śląskiego. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 2004.
Myga-Piątek U. Krajobraz kulturowy jako walor i produkt turystyczny – problemy oceny i ochrony. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2006, tom 28, s. 201-212.
Myga-Piątek U. Koncepcja zrównoważonego rozwoju w turystyce. Problemy Ekorozwoju, 2011, tom 6, nr. 1, s. 145-154.
Myga-Piątek U. Krajobraz jako autentyk, makieta, hybryda. Rozważania o roli krajobrazu we współczesnej turystyce. Turystyka Kulturowa, 2016, tom 1, s. 47-63.
Najwer A., Zwoliński Z. Semantyka i metodyka oceny georóżnorodności – przegląd i propozycja badawcza. Landform Analysis, 2014, tom. 26, s. 115–127.
Nita J., Myga-Piątek U., Absalon D. Assessment of the Exposure of Tourism-Related Landscape Values of the Silesian Beskids Based on Computer Visualization. In: Landscape Analysis and Planning, Springer Geography, 2015, pp. 45-58.
Nogué J., Sala P., Grau J. Landscape catalogues of Catalonia: methodology. Olot: Landscape Observatory of Catalonia, 2016, ATLL.
Popović V., Milijić S., Vuković P. Sustainable tourism development in the Carpathian region in Serbia. Spatium, 2012, vol. 28, pp. 45-52.
Ptaszycka-Jackowska D. Gospodarowanie przestrzenią turystyczną w Polskich Karpatach. Prace Geograficzne, 2007, tom 117, s. 99-112.
Pukowiec K., Kurda W. Ocena estetyczna krajobrazu kulturowego obszaru ziemi wodzisławsko-karwińskiej na potrzeby turystyki. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 2013, nr. 20, s. 114-129.
Raszka B., Krajewski P. Możliwości rozwoju turystyki a ochrona wartości krajobrazowych na obszarze gminy Środa Śląska. Problemy Ekologii Krajobrazu, 2009, tom 25, s. 39-46.
Richling A., Ostaszewska K. Czy istnieje uniwersalna jednostka przestrzenna? Przegląd Geograficzny, 1993, tom 65, nr. 1-2, s. 59-73.
Richling A., Matuszewska E., Szumacher I. Delimitation of landscape units treated as estimation fields in the modelling of a landscape system. Miscellanea Geographica, 2013, tom 17, nr 4, s. 13-20. DOI: 10.2478/v10288-012-0048-8.
Rozporządzenie z 11 stycznia 2019 w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych [Regulation of January 11, 2019 on the preparation of landscape audits], Journal of Laws 2019, item 394.
Sobala M., Rahmonov O., Myga-Piątek U. Historical and contemporary forest ecosystem changes in the Beskid Mountains (southern Poland) between 1848 and 2014’, Forest-Biogeosciences and Forestry, 2017, vol. 10, pp. 939-947.
Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł, Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, Geographia Polonica, 2018, vol. 91, iss. 2, pp. 143-170.
Terkenli T.S. Landscapes of tourism: towards a global cultural economy of space? Tourism Geographies, 2002 4(3), pp. 227-254. DOI: 10.1080/14616680210147409. [20 November 2019].
Tudor C.H. An Approach to Landscape Charact er Assessment. Natural England, 2014, p. 57.
Warszyńska J. Turystyka zrównoważona na obszarze Beskidów Zachodnich: studium uwarunkowań i barier rozwoju. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk. Kraków, 2006.
Yáñez-Arancibia A., Day J. W. Environmental sub-regions in the Gulf of Mexico coastal zone: the ecosystem approach as an integrated management tool. Ocean & Coastal Management, 2004, vol. 47, Iss. 11–12, pp. 727-757. Available form: <https://doi.org/10.1016/j.ocecoaman.2004.12.010>. [18 November 2018].
Zolotov D.V., Chernykh D.V. Landscape-basin approach to the study of floristic diversity (heterogeneous cathments of steppe and forest-steppe zones of Altai Krai, Russia, a case study)’ Acta Biologica Universitatis Daugavpiliensis, 2015, vol. 15, no. 2, pp. 135 – 144.
Żemła-Siesicka A. Delimitacja pól podstawowych mezoregionu Beskid Śląski na potrzeby badań przestrzennych infrastruktury turystycznej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 2017, tom 37, s. 127-140.
Żemła-Siesicka A., Andreychouk V., Myga-Piątek U. Spatial diversity of tourist facilities in the Silesian Beskid mountains in Poland. Geographia Polonica, 2020, vol 93, Iss. 3, pp. 399-421 https://doi.org/10.7163/GPol.0180
Żemła-Siesicka A. The Influence of Tourist Infrastructure on the Mountain Landscape. Towards a Tourist Landscape. Case Study of the Silesian Beskid. European Countryside, 2020, Vol. 12, No 4, pp. 527-55.
Geoportal Infrastruktury Informacji Przestrzennej, 2019, Hydrographic map. Available from: . [10 September 2018].
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Авторське право (c) 2023 Анна Жемла-Сесіцка , В’ячеслав Андрейчук , Уршула Мига-Піонтек